Ik zal beginnen met een bekentenis. Toen ik op Canvas ‘Nimbin-eiland’ zag staan, met de opdracht om een samenleving te “bedenken”, moest ik meteen denken aan een film die ik ooit heb gezien: “Die Welle”. De film (trouwens wel echt een aanrader) is gebaseerd op een waargebeurd sociaal experiment op een middelbare school. Een leraar begeleidt een projectweek over autocratie. Hij hoort leerlingen beweren dat een dictatuur in het moderne Duitsland niet meer mogelijk zou zijn nadat de Tweede Wereldoorlog had plaatsgevonden. Om het tegendeel te bewijzen start hij een experiment. Hij voert discipline, een groepsgevoel en hiërarchische structuur in en geeft de groep de naam “Die Welle”. De leerlingen worden naar elkaar steeds loyaler, maar sluiten degenen die niet mee willen doen uit. Het experiment begint onschuldig, maar escaleert snel in een gevaarlijke beweging met radicale en gewelddadige gevolgen.
Nu was de insteek van Nimbin-eiland gelukkig heel anders, maar de opdracht heeft me over hetzelfde onderwerp aan het denken gezet. De ideale samenleving. Want hoe zou je de wereld kunnen inrichten zodat iedereen tevreden zou zijn?
Spoiler-alert: dat kan niet. Toch zijn er veel verschillende ideeën over hoe de maatschappij het best kan worden ingericht. Van utopische samenlevingen tot religieuze ideaalbeelden. Ik denk dat dit soort ideologieën kracht ontlenen aan een versimpeld beeld van de werkelijkheid. Een beeld waarin harmonie heerst, conflicten oplosbaar zijn en iedereen zijn plek vindt, maar de realiteit is anders.
Een samenleving bestaat uit mensen. En mensen zijn verschillend en veranderlijk. Wat voor de één een utopie is, kan voor de ander een nachtmerrie zijn. Zo botst bijvoorbeeld de communistische droom van gelijkheid met individuele ambities en laat de libertaire gedachte van vrijheid altijd kwetsbaren achter.
Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik door heb dat ideaalbeelden en ideologieën statisch zijn, terwijl samenlevingen altijd maar in beweging blijven. Wat vandaag een vooruitgang is, is morgen alweer achterhaald. Een perfecte samenleving zou dus stilstand betekenen. Geen onrust, maar ook geen groei. Misschien zijn die cliche’s van tasten in het duister, vallen en opstaan toch precies wat ons menselijk maakt.
Een ideaalbeeld is dus niet meer dan een ideaal beeld -geen ideale realiteit-, maar dat is niet erg. Ik denk dat de waarde ervan niet zit in de haalbaarheid, maar in de inspiratie die het biedt om te blijven bouwen, verbeteren en dromen.